«المنتظر لامرنا كالمتشحّط بدمه فی سبیل الله»[1] و «افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج»[2] به گونه‌ای از این فضیلت‌ها اشاره دارد. 

با دقت در این روایت و روایات مشابه روشن می‌شود كه در فرهنگ اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ ، انتظار نه صرفاً یك حالت روانی، بلكه از مقوله‌ی عمل شمرده شده است، پس اگر انتظار، یك عمل است، منتظر هم باید عامل باشد. 

اگر منتظران با وظایف خود آشنا نباشند و به آن عمل نكنند، تاریخ تكرار خواهد شد و همان گونه كه در زمان امام حسین ـ علیه السّلام ـ ، شیعیان فراوانی وجود داشتند، لیكن از میان آنها، تنها 72 نفر به وظیفه‌ی خود عمل كردند و لذا امام حسین ـ علیه السّلام ـ تنها ماند و آن چه نمی‌بایست اتفاق بیفتد، اتفاق افتاد، در زمان غیبت هم، چنانچه شیعیان به وظایف خود عمل نكنند، امام زمانشان تنها خواهد ماند و ظهورش به تأخیر خواهد افتاد. 

در اینجا پاره‌ای از وظایف شیعه در دوران غیبت را بر شمرده و به توضیح برخی از آنها می‌پردازیم: 

وظایف منتظران در دو مقوله‌ی فردی و اجتماعی قابل بررسی است: 

وظایف فردی: 

1ـ معرفتِ امام: 

امام كاظم ـ علیه السّلام ـ : افضل العباده بعد المعرفه انتظار الفرج. 

امام هشتم در معرفی امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ می‌فرماید: یكون اولی الناس بالناس من أنفسهم و أشفق علیهم من آبائهم و امّهاتهم. 

تذكر: 

مشكل عمده‌ی جامعه‌ی ما، بسط سطحی مهدویت‌گرایی است. 

باید اذعان داشت كه مهدویت و انتظار، نه از حیث عقیدتی، نه از حیث اندیشه و تفكر، و نه از حیث سلوك و رفتار، عمق چندانی در بین مردم و خصوصاً جوانان ما ندارد و در همین راستا، ضررهای فراوانی متوجه نظام ما شده است. 

مهم‌ترین ریشه‌ی این مشكل. برخورد سنتی مردم با مهدویت و انتظار است، متأسفانه مردم ما عادت كرده‌اند، آنچه را كه آسان‌تر است و برای تأمین زندگی مادی و عادی آنان، سودمندتر به نظر می‌رسد، برگزینند و گرایش كمتری به مقوله‌های معرفتی و تعهدآور داشته باشند. مثلاً نیمه‌ی شعبان را بهانه‌ای برای طاق نصرت بستن و تزیین معابر و برگزاری جشن‌ها قرار می‌دهند و مداحی‌ها را بر سخنرانی‌ها و دریافت پیام‌های مهدویت و انتظار ترجیح می‌دهند. 

(البته باید توجه داشت كه بستن طاق نصرت و چراغانی‌ها هر چه بیشتر و بهتر باید انجام شود، اما باید رفتار ما به گونه‌ای باشد كه علاوه بر استفاده از نور ظاهری آنها. از نور معرفت صاحب آنها بهره‌مند گردیم.) 

اكثر مردم، زیارت جمكران و نماز صاحب الزمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را تنها ابزاری برای درخواست حوائج از آن بزرگوار می‌شمارند. 

و به جای آن كه امام را برای امام بخواهند، امام را برای خود می‌خواهند. و از این كه شناختی نسبت به مقام و مرام آن عزیز سفر كرده ندارند، كمبودی حس نمی‌كنند، گویا هیچ وظیفه‌ای در ایام غیبت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ بر عهده‌ی افراد گذاشته نشده است. 

گر معرفت دهندت بفروش كیمیا را گر كیمیا دهندت، بی‌معرفت گدایی 

2ـ محبت به امام: 

قل لا أسألكم علیه أجراً الاّ المودّه فی القربی.[3] 

امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ : 

فلیعمل كلّ امرء منكم بما یقرب به من محبّتنا.[4] 

برخی از جلوه‌های محبت از این قرارند: 

ـ یاد حضرت. 

ـ دعا برای سلامتی و ظهور حضرت. 

اكثروا الدّعاء بتعجیل الفرج[5] / إنّ الرضا ـ علیه السّلام ـ كان یأمر بالدعاء لصاحب الامر.[6] 

ـ صدقه دادن برای سلامتی حضرت. 

ـ تقدیم خواست او بر خواست خود. 

منصور بزرج می‌گوید: به امام صادق ـ علیه السّلام ـ عرض كردم: ای آقای من، چه بسیار از شما یاد سلمان فارسی را می‌شنوم؟ فرمود: نگو سلمان فارسی، بگو سلام محمدی ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ آیا می‌دانی چرا بسیار از او یاد می‌كنم؟ عرض كردم نه. 

فرمود: برای سه صفت: 1. مقدم داشتن خواسته‌ی امیر المؤمنان ـ علیه السّلام ـ بر خواسته‌ی خودش؛ 2. دوست داشتن فقرا؛ 3. دوست داشتن علم و علماء.[7] 

ـ تلاش در كسب رضایت او: 

اعمال و رفتار و گفتار منتظر بایستی بر وفق رضای محبوب باشد. منتظر باید ببیند، امام چه می‌پسندد، آیا از كار او راضی است یا نه؟ 

به قول امام راحل ـ رحمه الله علیه ـ : توجه داشته باشید كه در كارهایتان جوری نباشد كه وقتی بر امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ عرضه شد، خدای نخواسته، آزرده بشوند و پیش ملائكه الله یك قدری سرافكنده بشوند كه، اینها شیعه‌های من هستند. اینها دوستان من هستند و بر خلاف مقاصد خدا عمل كردند... باید ما و شما طوری رفتار كنیم كه رضایت آن بزرگوار را كه رضایت خداست، به دست بیاوریم. 

ـ تجدید بیعت (اللّهم اِنی... عهداً و عقداً و بیعه له فی عنقی).[8] 

ـ اشتیاق (عزیز علی أن اری الخلق و لا تری).[9] 

ـ اظهار ناراحتی از فراق 

اللّهم إنا نشكوا الیك فقد نبیّنا و غیبه ولیّنا.[10] 

3ـ اطاعت و لو أنّ اشیاعنا وفقّهم الله لطاعته، علی اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم لما تأخّر عنهم الیمن بلقائنا.[11] 

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : هُم اطوع له من الأَمه لسیّدها.[12] 

4ـ تأسّی 

پیامبر اكرم ـ علیه السّلام ـ : طوبی لمن أدرك قائم أهل بیتی و هو یأتمّ به فی غیبته قبل قیامه.[13] 

برخی از صفات حضرت كه در آنها باید به ایشان تأسّی نمود عبارتنداز: 

ـ تقوا 

امام رضا ـ علیه السّلام ـ یكون.... أتقی الناس.[14] 

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : من سرّه أن یكون من أصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر[15] 

ـ عبادت 

امام كاظم ـ علیه السّلام ـ : یعتاد مع سمرته صغره من سهر اللّیل بأبی من لیله یرعی النجوم ساجداً و راكعاً. مهدی ـ علیه السّلام ـ بر اثر تهجد و شب زنده‌داری رنگش به زردی متمایل است، پدرم فدای كسی باد كه شبها در حال سجده و ركوعاست و طلوع و غروب ستارگان را مراعات می‌كند.[16] 

ـ سخت كوشی و جهاد 

امام رضا ـ علیه السّلام ـ المجاهد المجتهد...[17] 

ـ زُهد 

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : ما لباسه الاّ الغلیظ ولا طعامه الاّ الجشب.[18] 

پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : لا یضع حجراً علی حجر.[19] 

ـ عدالت 

امام باقر ـ علیه السّلام ـ : یعدل فی خلق الرحمان، البرّ منهم و الفاجر.[20] 

ـ سخاوت 

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : المهدیُّ سمح بالمال.[21] 

بخشنده‌ای است كه مال را به وفور می‌بخشد. 

امام رضا ـ علیه السّلام ـ : یكون... أسخی الناس.[22] 

ـ موضع گیری در برابر بدعت‌ها 

لا یدع بدعه إلاّ أزالها.[23] 

ـ نصیحت و خیرخواهی 

الولیّ الناصح.[24] 

ـ صبر و بردباری 

علیه... صبرُ ایّوب.[25] 

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : هلك المستعجلون و نجی المسلّمون.[26] 

وظایف اجتماعی: 

این وظایف در دو بخش قابل بررسی است: 

الف) وظایف مردمی 

ب) وظایف حاكمیت 

الف) وظایف مردمی عبارتنداز: 

1. دفاع و حمایت از حركت‌هایی كه در جهت اهداف حضرت باشد مثل انقلاب اسلامی ایران. 

2. تكریم و بزرگداشت نام و یاد حضرت از راه‌های: 

ـ قرار دادن موقوفات. 

ـ برقراری مجالس بزرگداشت (جشن‌ها، دعای ندبه و...) 

ـ ‌شركت در مجالس بزرگداشت. 

ب) وظایف نهادهای حكومتی: 

1. بسط فرهنگ مهدویت، از طریق راه‌كارهای مناسب در: 

ـ جهان (مسلمین و غیر مسلمین). 

ـ ایران. 

2. تئوریزه كردن فرهنگ مهدویت: از آن جایی كه امروزه تئوری‌های مختلفی در مورد پایان تاریخ مطرح است و تنور بحث «جهانی شدن» داغ می‌باشد، بایستی حكومت جهانی امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را با عنوان بهترین تئوری و كارآمدترین گزینه برای پیان تاریخ، به جهانیان معرفی كرد. 

3. ارائه الگوهای مناسب از حكومت دینی به جهانیان، تا این كه در پرتو آن، جامعه‌ی جهانی به حكومت مهدوی علاقه‌مند شده و مهیّای آن گردد. 

4. فراهم ساختن زمینه‌های مردمی برای ظهور حضرت؛ یوطّئون للمهدی سلطانه. 

5. شناسایی اهداف حكومت جهانی (مانند:‌عدالت، بسط معنویت، امنیت، رفاه و...) و تلاش در به دست آوردن راهكارهای مناسب برای نزدیك شدن به آن اهداف. 

6. نیرو سازی. 

كارگری منتظر واقعی است كه به این نیت تلاش و كار می‌كند كه جامعه‌ای با پایه های قوی اقتصادی و در خور حكومت امام مهدی ـ علیه السّلام ـ بسازد. 

معلم و استادی منتظر واقعی است كه به این نیت درس بدهد كه شاگردانی تربیت كند تا بازوان پرتوانی در حكومت جهانی باشند. 

دانش آموزی، منتظرواقعی است كه درس بخواند تا در عصر ظهور بتواند باری از دوش حضرت بردارد. 

پدر و مادری منتظر واقعی است كه فرزندان خود را به گونه‌ای تربیت كند كه در خدمت اهداف حضرت باشند. 

دانشجویی منتظر واقعی است كه فراگرفتن تخصص خود را برای حكومت جهانی و تحمل مسئولیتی در آن جایگاه، قرار دهد. 

روحانی‌ای منتظر واقعی است كه در مواعظ خود، مردم را تشنه و مهیای برقراری حكومت جهانی نماید. 

چنانچه مردم از اولین روزهای سیاه غیبت با حال تباه خود آشنا می‌شدند، عصر ظلمت این گونه طولانی نمی‌شد. 

همه‌ی مردم، بالاخص كسانی كه دارای وظیفه بیان این گونه مسائل بوده‌اند و از گفتن آن غفلت یا تغافل ورزیده‌اند، باید سخت غمگین و شرمسار باشند.

[1] . كمال الدین، ص645. 

[2] . بحار، ج51، ص156. 

[3] . شوری / 23. 

[4] . احتجاج، ج2، ص599. 

[5] . كمال الدین، ج2، ص485. 

[6] . بحار، ج92، ص330. 

[7] . مكیال، ج2، ص450. 

[8] . دعای عهد. 

[9] . دعای ندبه. 

[10] . دعای افتتاح. 

[11] . احتجاج، ج2، ص602. 

[12] . بحار، ج52، ص308. 

[13] . بحار، ج51، ص72. 

[14] . الزام الناصب، ص9. 

[15] . بحار، ج52، ص140. 

[16] . بحار، ج86، ص81. 

[17] . جمال الاسبوع، ص310. 

[18] . غیبت نعمانی، ص122. 

[19] . الملاحم و الفتن، ص108. 

[20] . منتخب الاثر، ص310. 

[21] . ملاحم و فتن، ص137. 

[22] . الزام الناصب، ص9. 

[23] . الزام الناصب، ص233. 

[24] . زیارت حضرت صاحر الامر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ . 

[25] . امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، عیون اخبار الرضا، ج1، ص36. 

[26] . غیبت نعمانی، ص284.